5. อฏฺฐมกกถาวณฺณนา

[368] ปหีนา นาม ภเวยฺยุํ, น ปหิยฺยมานาติ อธิปฺปาโยฯ

อฏฺฐมกกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. อฏฺฐมกสฺส อินฺทฺริยกถาวณฺณนา

[371] โลกุตฺตรานํเยว สทฺธาทีนํ อินฺทฺริยภาโว, น โลกิยานนฺติ ปรวาทิโน อธิปฺปายวเสนาห ‘‘อปฺปฏิลทฺธินฺทฺริยตฺตา’’ติอาทิฯ ตตฺถ นิยฺยานิกานิ ภาเวนฺโตติ ยถา นิยฺยานิกา โหนฺติ, เอวํ อุปฺปาเทนฺโต พฺรูเหนฺโต วาฯ อินฺทฺริยภาวํ ปน ปตฺเตสุ เตสุ ปุน ภาวนากิจฺจํ นตฺถีติ ตสฺส อธิปฺปาโยติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘น ปน อินฺทฺริยานิ ภาเวนฺโต’’ติฯ

อฏฺฐมกสฺส อินฺทฺริยกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. ทิพฺพจกฺขุกถาวณฺณนา

[373] วิสิโนติ วิเสเสน พนฺธติ วิสยีนํ อตฺตปฏิพนฺธํ กโรตีติ วิสโย, อารมฺมณํ , อนุภวติ เอเตนาติ อานุภาโว, สามตฺถิยํ, พลนฺติ อตฺโถ, โคจรกรณํ โคจโร, วิสเย อานุภาวโคจรา วิสย…เป.… จราติฯ เตหิ ยถา วิสิฏฺฐํ วิเสสํ โหติ, ตถา ปจฺจยภูเตน ฌานธมฺเมน อาหิตพลํ กตพลาธานํฯ วิสยคฺคหณญฺเจตฺถ อานุภาวโคจรกรณานํ ปวตฺติฏฺฐานทสฺสนํ ยตฺถสฺส เตหิ อุปตฺถทฺธตฺตา พลาธานํ ปากฏํ โหติฯ เตนาห ‘‘ยาทิเส วิสเย’’ติอาทิฯ พลาธานญฺจ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมโต มหคฺคตธมฺมวิเสสโต อุปฺปนฺเนหิ ปณีเตหิ จิตฺตชรูเปหิ วิเสสาปตฺติฯ ยํ นิสฺสาย ปราวุตฺตีติ เอเก วทนฺติฯ ปุริมํ มํสจกฺขุมตฺตเมวาติ ยถาวุตฺตพลาธานโต ปุริมํ มํสจกฺขุมตฺตเมวฯ วทนฺโต สงฺคหกาโรฯ วิสยคฺคหณํ ปาฬิยํ กตํฯ น วิสยวิเสสทสฺสนตฺถนฺติ น วิสยสฺส วิเสสทสฺสนตฺถํฯ ยโต อุภินฺนมฺปิ รูปายตนเมว วิสโยติ วิสยสฺส สทิสตํ อวิเสสํ อาห, สทิสสฺส วา วิเสสํ ทีเปตีติ โยชนาฯ

ธมฺมุปตฺถทฺธ …เป.… อธิปฺปาโย, อญฺญถา ลทฺธิเยว น สิยาติ ภาโวฯ มคฺโคติ อุปาโย, การณนฺติ อตฺโถฯ ปกติจกฺขุมโต เอว หิ ทิพฺพจกฺขุ อุปฺปชฺชติฯ กสฺมา? กสิณาโลกํ วฑฺเฒตฺวา ทิพฺพจกฺขุญาณสฺส อุปฺปาทนํ, โส จ กสิณมณฺฑเล อุคฺคหนิมิตฺเตน วินา นตฺถิ, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘มํสจกฺขุปจฺจยตาทสฺสนตฺถเมว วุตฺต’’นฺติฯ เตนาติ ‘‘มคฺโค’’ติ วจเนนฯ รูปาวจรชฺฌานปจฺจเยนาติ รูปาวจรชฺฌาเนน ปจฺจยภูเตน อุปฺปนฺนานิ รูปาวจรชฺฌานจิตฺตสมุฏฺฐิตานิฯ ฌานกมฺมสมุฏฺฐิเตสุ วตฺตพฺพเมว นตฺถิฯ ตสฺส เหสา ลทฺธิฯ

[374] เยน ทิพฺพจกฺขุโน ปญฺญาจกฺขุภาวสฺส อิจฺฉเนน ปฏิชานเนนฯ ตีณิ จกฺขูนิ มํสทิพฺพปญฺญาจกฺขูนิ จกฺขุนฺตรภาวํ วทโต ภเวยฺยุํ, ตสฺมา ตํ น อิจฺฉตีติ อตฺโถฯ

ทิพฺพจกฺขุกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. ยถากมฺมูปคตญาณกถาวณฺณนา

[377] ทิพฺพจกฺขุปาทกตฺตา ‘‘ยถากมฺมูปคตญาณสฺส อุปนิสฺสเย ทิพฺพจกฺขุมฺหี’’ติ วุตฺตํ, น ยถากมฺมูปคตชานนกิจฺจเก ทิพฺพจกฺขุมฺหิ ตสฺส ตํกิจฺจกตาภาวโตฯ ยโต ยํ อนญฺญํ, ตมฺปิ ตโต อนญฺญเมวาติ อาห ‘‘อิมินา…เป.… ภวิตพฺพ’’นฺติฯ ตตฺถ อตฺถนฺตรภาวํ นิวาเรตีติ ทิพฺพจกฺขุญาณสฺส ปกฺขิกตฺตา ยถากมฺมูปคตญาณสฺส ตโต อตฺถนฺตรภาวํ นิวาเรติฯ ตสฺส หิ ตํ ปริภณฺฑญาณํฯ ทิพฺพจกฺขุสฺส ยถากมฺมูปคตญาณโต อตฺถนฺตรภาวํ น นิวาเรติ อตปฺปกฺขิกตฺตาติ อธิปฺปาโยฯ ทิพฺพจกฺขุสฺส ยถากมฺมูปคตญาณกิจฺจตา ปรวาทินา อิจฺฉิตา, น ยถากมฺมูปคตญาณสฺส ทิพฺพจกฺขุกิจฺจตาติ ตมตฺถํ ‘‘ยถากมฺมูปคตญาณเมว ทิพฺพจกฺขุ’’นฺติ เอตฺถ โยเชตฺวา ทสฺเสนฺโต ‘‘เอว-สทฺโท จา’’ติอาทิมาหฯ

ยถากมฺมูปคตญาณกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ